Czy człowiek ma zdolność by uwierzyć Bogu?

Każdy zdrowo myślący, spójny w tym w co wierzy, a przede wszystkim wierny Biblii kalwinista odpowie na to pytanie twierdząco. Oczywistym jest, że człowiek jest zdolny do wiary. Co więcej, ta zdolność jest konieczna, by człowiek mógł spełniać rolę, do której został powołany w stwórczym dziele Boga. Posłuszeństwo poleceniu Boga, by nie spożywać owocu z drzewa poznania dobra i zła (Rdz 2:15 – 17) wymagało ze strony człowieka aktu wiary. W reakcji na Boże polecenie, Adam miał uwierzyć w obietnicę życia oraz, w przypadku nieposłuszeństwa, w konsekwencję jaką jest śmierć. Nie ma więc żadnej wątpliwości, że człowiek został przez Boga stworzony tak, aby mógł wierzyć. Mówiąc o takiej zdolności do wiary, mówimy o ludzkiej naturalnej zdolności inaczej zwanej przyrodzoną.

Taka zdolność jest częścią naszego codziennego doświadczenia. Codziennie, wiele decyzji podejmujemy w konsekwencji wiary. W XXI wydawałoby się, że wszyscy jesteśmy tak bardzo racjonalni, że pojęcie wiary stało się w mowie potocznej niemal synonimem naiwności, ale jest to tylko popularne mniemanie nie mające pokrycia w rzeczywistości. Jako małe dzieci podejmujemy decyzje, ponieważ wierzymy w autorytet naszych rodziców, a później nauczycieli, akademickich wykładowców, lekarzy, kierowników, prezesów firm czy polityków, itp., itd. Podejmujemy decyzje o wyjeździe na urlop ponieważ wierzymy w prognozę pogody. Używamy pralki czy mikrofalówki, ponieważ wierzymy, że urządzenia te wykonają czynności, do których zostały zaprojektowane. Ludzie podejmują decyzje finansowe, gdyż wierzą doradcom finansowym. Możemy siebie nieustannie zapewniać, iż są to decyzje podjęte świadomie, a więc nie mające z wiarą nic wspólnego, ale tak naprawdę są to akty wiary, z których powszechności możemy wyciągnąć wniosek, iż każdy człowiek ma naturalną zdolność do wiary.

Skoro jasnym jest, że człowiek posiada, wynikającą z natury, zdolność do wiary, to następne pytanie, które powinniśmy sobie zadać, to pytanie o zdolność do wiary w wymiarze transcendentnym czyli wykraczającym poza codzienne ludzkie doświadczenie materii, czasu i przestrzeni – chodzi o zdolność wiary ukierunkowanej na Boga. Czy człowiek, który ze swojej natury jest zdolny do wiary, jest także zdolny nie tylko uwierzyć w Boga, ale także uwierzyć Bogu? Niestety niewłaściwa antropologia za każdym razem prowadzi do niewłaściwych odpowiedzi. Pragnę zaznaczyć, że punktem wyjścia do rozważania w tym artykule jest antropologia biblijna czyli innymi słowy to w jaki sposób Biblia ukazuje człowieka w jego naturze. Z pierwszego znaczącego historycznie wydarzenia w dziejach ludzkości, jakim było stworzenie, wiemy, iż człowiek posiada naturalną zdolność do wiary. Drugim takim wydarzeniem jest grzech i upadek Adama. Należy więc przyjrzeć się temu co stało się w Edenie i odpowiedzieć sobie na pytanie, czy to mogło mieć jakikolwiek wpływ na ludzką zdolność do wiary.

Z całą pewnością, stworzona przez Boga ludzka natura, pomimo grzechu Adama, pozostaje niezmieniona. Bóg nigdzie, po buncie człowieka w Edenie, nie ogłosił, że to co zostało stworzone przestało być dobre, a nawet bardzo dobre, co oznacza, że zdolność do funkcjonowania człowieka wg Bożej woli pozostała niezmieniona. Człowiek dalej posiada zdolność by myśleć, słuchać, przekazywać, komunikować się, tworzyć, budować, mnożyć się, czynić sobie poddanym oraz uwielbiać. Bóg uczynił nas zdolnymi nie tylko do refleksji nad przeróżnymi elementami otaczającej nas rzeczywistości, ale także do autorefleksji, co również pozostało niezmienione. Co więcej, jak mogliśmy to już zauważyć na przykładzie powszechności doświadczenia, pozostajemy zdolni do wiary. Trzeba jednak w tym miejscu wyraźnie zaznaczyć, że choć stworzona natura człowieka jest ta sama, to jednak w wyniku grzechu Adama nie pozostaje taka sama.

Bardzo zwięźle opisuje to Paweł Apostoł w Liście do Rzymian:

Rz 1:21

Dlatego że poznawszy Boga, nie chwalili go jako Boga ani mu nie dziękowali, lecz znikczemnieli w swoich myślach i zaćmiło się ich bezrozumne serce.

Przed upadkiem, natura Adama nie była w żaden sposób poddana wpływowi grzechu, innymi słowy nie była przez grzech zdeterminowana. Co to oznacza? To, że człowiek nie działał ani pod przymusem ani z konieczności grzechu. Natomiast po upadku to się zmieniło, ludzka natura została poddana władzy grzechu o czy mówi sam Pan Jezus:

J 8:34

Amen, amen mówię wam, każdy, kto popełnia grzech, niewolnikiem jest grzechu.

Co to oznacza w praktyce? Choć niewolnik zachowuje samoświadomość, zdaje sobie sprawę ze swego istnienia i możliwości dokonywania wyborów, to jednak wola niewolnika nie jest autonomiczna, a zależna całkowicie od woli jego właściciela. To właściciel decyduje o tym co niewolnik robi, gdzie śpi, co je, dokąd idzie, co ma lubić, a często nawet co ma myśleć. Ale jak w wyniku upadku Adama człowiek stał się niewolnikiem grzechu? To również opisuje Paweł Apostoł w Liście do Rzymian:

Rz 1:24 Dlatego wydał ich Bóg w żądze ich serc na nieczystość plugawienia ich ciał między sobą.

Użyty w tym wersecie grecki wyraz παραδίδωμι oznacza wydać coś lub kogoś w czyjeś ręce, tak, że ktoś inny ma autorytet nad tym co zostało wydane. W reakcji na nieposłuszeństwo, które jest nieprzymuszonym aktem niewiary, Bóg wydaje człowieka pod władanie jego własnych pożądliwości, aby popełniał grzech zgodnie z tymi pożądliwościami. Jest to konieczne następstwo wynikające z ogłoszonego postanowienia Boga o śmierci jako słusznej odpłacie za grzech.

Skoro więc człowiek został oddany pod władanie grzechu, to znaczy, że grzech determinuje ludzką wolę, w tym również wolę aby uwierzyć. Człowiek więc działa nie tyle pod przymusem grzechu, co z konieczności, która wynika z tego, że jego natura jest poddana grzechowi. Grzech nie dokonał istotowej zmiany w tym co zostało stworzone, nie zmienił tego w jaki sposób Bóg człowieka stworzył, natomiast podporządkował sobie ludzką naturę, w tym również ludzką wolę. Każdy wybór człowieka, w tym wybór by uwierzyć lub nie, jest podejmowany w ramach zniewolenia grzechem.

J 3:19 A na tym właśnie polega sąd, że światło przyszło na świat, lecz ludzie bardziej niż światło umiłowali ciemność, gdyż ich czyny były złe.

Mimo więc, że natura ludzka jest dobra, ponieważ została stworzona przez Boga, to jest poddana panowaniu grzechu, co obejmuje także ludzką wolę, w tym wolę by uwierzyć. Tak o tym pisze apostoł Paweł:

Rz 3:9-12 ⁹Cóż więc? Czy mamy korzyść? Wcale nie! Już bowiem wcześniej obwiniliśmy i Żydów i Greków o to, że wszyscy są pod grzechem, ¹⁰jak napisano: Nie ma ani jednego sprawiedliwego, ¹¹nie ma, kto by rozumiał, nie ma, kto by szukał Boga; ¹²wszyscy zboczyli, razem ulegli zepsuciu, nie ma, kto by czynił dobrze, nie ma ani jednego.

Dlaczego nikt nie rozumie? Dlaczego nikt nie szuka Boga (w.11)? Ponieważ, wyjaśnia Apostoł, wszyscy zboczyli, przez to ulegli zepsuciu (w.12), wszyscy są pod grzechem (w.9). Co to oznacza, że wszyscy są pod grzechem? Otóż grecki przyimek ὑπό dosłownie wskazuje na lokalizację, coś jest pod czymś np. kot jest pod łóżkiem, ale przyimek ten może mieć także metaforyczne znaczenie, którego Paweł używa w tym zdaniu i wówczas wskazuje na poddanie czyjemuś autorytetowi lub władzy. Zatem nikt nie szuka Boga, nikt nie czyni dobrze, nikt nie jest sprawiedliwy ponieważ wszyscy są pod władzą grzechu – ulegli zepsuciu, a dosłownie stali się bez użyteczni.

Odpowiadając więc na pytanie, czy człowiek jest zdolny by uwierzyć Bogu, należy stwierdzić, że ze swojej natury, stworzonej przez Boga, człowiek jest jak najbardziej zdolny, by uwierzyć swemu Stwórcy, ale ponieważ, po upadku Adama, natura ta została poddana niewoli grzechu, to nie ma w człowieku woli aby uwierzyć Bogu. Mimo więc, iż człowiek jest wyposażony w naturalną zdolność wiary, to nie ma w nim, ze względu na poddanie grzechowi, zdolności moralnej, by uwierzyć Bogu. Dlatego Jezus powiedział:

J 8:34-36 ³⁴Amen, amen, każdy kto popełnia grzech jest niewolnikiem grzechu. ³⁵A niewolnik nie przebywa w domu cały czas, syn przebywa cały czas. ³⁶Jeśli więc Syn was wyzwoli prawdziwie wolni będziecie.

Podsumowując, człowiek jest zdolny do wiary i widzimy to zarówno w Biblii, jak i w życiu codziennym. Ta zdolność wynika z faktu, że Bóg stworzył człowieka dobrym. Natura ludzka, czyli to co w nas przyrodzone, stworzona jako dobra pozostaje bez zmian, natomiast w wyniku upadku Adama, natura ta została poddana pod panowanie grzechu. Tak więc grzech panuje nad ludzką naturą, która z kolei determinuje ludzkie wybory w tym wybór aby uwierzyć. Poddany więc niewoli grzechu człowiek nie ma woli aby uwierzyć Bogu.

Antropologia reformowana nie wskazuje na niezdolność człowieka do wiary z natury, a raczej na fakt, iż choć człowiek jest z natury zdolny do wiary, to ponieważ natura ta została poddana niewoli grzechu, to w stosunku do Boga, ludzka wola pragnie tego co jest zgodne z grzechem. Dlatego w człowieku, którego Chrystus nie uwolnił spod władzy grzechu, nie ma woli aby wierzyć Bogu, a w konsekwencji ewangelii, która przecież od Boga pochodzi.